PASZPORTY POLITYKI 2020
Paszporty Polityki 2020: Mira Marcinów laureatką w kategorii literatura
Autorka otrzymała Paszport za „intensywną opowieść o relacji córki i matki, o życiu i umieraniu. Wybitność «Bezmatka» wykracza daleko poza temat żałoby, dotyczy też literackiego języka, zarazem wywrotowego i precyzyjnego”.
„Bezmatek" to napisana wyjątkowym językiem opowieść o relacji córki oraz matki i debiut prozatorski Miry Marcinów. Filozofka i doktor psychologii rok temu została finalistką Nagrody Naukowej Polityki, wcześniej ukazywały się rozprawy naukowe jej autorstwa – 1. tom „Historii polskiego szaleństwa" czy opublikowane wspólnie z Bartłomiejem Dobroczyńskim „Na krawędzi wolności: szaleństwo jako wybór w filozofii Henryka Struvego".
Pozostali nominowani:
Igor Jarek za książkę „Halny".
Patrycja Sikora za książkę poetycką „Instrukcja dla ludzi nie stąd".
Paszporty „Polityki" to jedna z najważniejszych nagród kulturalnych w Polsce. Nagradzani są nimi twórcy, którzy „nie ulegają modom i środowiskowym naciskom". Paszporty, przyznawane co roku przez tygodnik „Polityka", to - jak piszą o nich organizatorzy – „drogowskazy wolnej kultury po zmianie ustrojowej w Polsce". Paszport „Polityki” to nagroda, „która jest wyznacznikiem tego, jak rozwija się polska sztuka, jakie stawia przed sobą wyzwania i jak reaguje na zmieniającą się rzeczywistość". Nagrody wręczane są od 1993 roku. Zasadą jest, że Paszport „Polityki" można otrzymać tylko raz.
Laureaci:
1993 Teodor Parnicki - całokształt twórczości
1994 Marcin Świetlicki - całokształt twórczości
1995 Stefan Chwin: „Hanemann”
1996 Olga Tokarczuk: „Prawiek i inne czasy”
1997 Andrzej Sapkowski: „Wiedźmin”
1998 Jerzy Pilch: „Bezpowrotnie utracona leworęczność”
1999 Marek Bieńczyk - całokształt twórczości
2000 Marzanna Bogumiła Kielar: „Materia prima”
2001 Paweł Huelle : „Mercedes Benz. Z listów do Hrabala”
2002 Dorota Masłowska: „Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną”
2003 Wojciech Kuczok: „Gnój”
2004 Sławomir Shuty: „Zwał”
2005 Marek Krajewski: „Cykl o Eberhardzie Mocku”
2006 Jacek Dehnel: „Lala”
2007 Michał Witkowski: „Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej”
2008 Sylwia Chutnik: „Kieszonkowy atlas kobiet”
2009 Piotr Paziński: „Pensjonat”
2010 Ignacy Karpowicz: „Balladyny i romanse”
2011 Mikołaj Łoziński: „Książka”
2012 Szczepan Twardoch: „Morfina”
2013 Ziemowit Szczerek: „Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli tajna historia Słowian”
2014 Zygmunt Miłoszewski: „Gniew”
2015 Łukasz Orbitowski: „Inna dusza”
2016 Natalia Fiedorczuk-Cieślak: „Jak pokochać centra handlowe”
2017 Marcin Wicha: „Rzeczy, których nie wyrzuciłem”
2018 Małgorzata Rejmer: „Błoto słodsze niż miód”
2019 Dominika Słowik: „Zimowla”
Fot. Miry Marcinów – Leszek Zych/Polityka
http://www.nagrodyliterackie.pl/nagrody/paszport-polityki/)
PATRONI ROKU 2021 – LEM, NORWID, BACZYŃSKI, RÓŻEWICZ
Sejm ustanowił patronów roku 2021. Uhonorowani zostali: Stanisław Lem, Cyprian Kamil Norwid, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz. 2021 będzie także rokiem Konstytucji 3 Maja i kard. Stefana Wyszyńskiego.
Stanisław Lem
W przyszłym roku przypada 100. rocznica urodzin Stanisława Lema. Pisarz uznany za najwybitniejszego przedstawiciela polskiej fantastyki i jednego z najpoczytniejszych pisarzy science-fiction na świecie „w swoich rozważaniach nad kondycją współczesnego człowieka, skutkami postępu technicznego i cywilizacyjnego dostrzegał wiele zagadnień fundamentalnych dla kultury i myśli współczesnej. Przestrzegał przed negatywnymi skutkami technicznego rozwoju cywilizacji, a jego prace teoretyczne i prognozy futurologiczne mają znaczący wpływ na definiowanie miejsca ludzkości we wszechświecie i prognozowanie jej losu” – głosi tekst uchwały.
Cyprian Kamil Norwid
W 2021 roku swoje 200. urodziny obchodziłby Cyprian Kamil Norwid. Ten poeta, dramatopisarz i artysta w swojej twórczości w uzasadnieniu uchwały został doceniony za „twórczy wkład Norwida w nowoczesną polską literaturę, a szerzej w polską kulturę, jest ogromny, na wielu polach decydujący”.
Krzysztof Kamil Baczyński
Krzysztof Kamil Baczyński jako kolejny patron zbliżającego się roku. To jeden z najwybitniejszych przedstawicieli poetów pokolenia Kolumbów, którzy także zostali podkreśleni w uchwale. „W uznaniu zasług Krzysztofa Kamila Baczyńskiego dla polskiej sztuki, dla polskiej niepodległości i polskiej kultury, w stulecie jego urodzin, Sejm Rzeczypospolitej ogłasza rok 2021 Rokiem Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Jednocześnie Sejm Rzeczypospolitej oddaje hołd innym przedstawicielom poetów pokolenia Kolumbów poległym w trakcie okupacji niemieckiej – Tadeuszowi Gajcemu, Janowi Romockiemu, Zdzisławowi Stroińskiemu, Józefowi Szczepańskiemu i Andrzejowi Trzebińskiemu”.
Tadeusz Różewicz
Do grona patronów dołączył również Tadeusz Różewicz, wybitny polski poeta, dramaturg, prozaik i scenarzysta, głęboko związany z losem pokolenia wojennego, baczny obserwator życia codziennego, społecznego i politycznego. W uchwale napisano „Filozoficzna i egzystencjalna głębia obecna w twórczości Różewicza ma charakter uniwersalny, dzięki czemu nie tylko trafia do odbiorców z całego świata, ale jeszcze długo będzie oddziaływać na współczesną literaturę polską”.
Kard. Stefan Wyszyński
W 2021 roku przypada 40. rocznica śmierci, a także 120. urodzin kardynała Stefana Wyszyńskiego. W uchwale zwrócono uwagę, że kard. Wyszyński był głosicielem uniwersalnych wartości chrześcijańskich i mężem stanu. Występował w imieniu Ojczyzny, domagając się od komunistycznych władz poszanowania wolności religijnej i broniąc polskiej kultury.
Konstytucja 3 Maja
Sejm przyjął też uchwałę ustanawiającą 2021 Rokiem Konstytucji 3 Maja. Uchwalony w 1791 r. przez Sejm Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego akt wprowadził trójpodział władzy, niósł gwarancje swobód obywatelskich, tradycje chrześcijańskie, tolerancję i wartości Oświecenia. Jako pierwsza w Europie i druga na świecie Ustawa Rządowa stanowiła dowód głębokiego patriotyzmu oraz zrozumienia spraw obywatelskich i społecznych.
(źrodła:
autor: Barbara Maria Morawiec
http://lustrobiblioteki.pl/2020/11/patroni-roku-2021-lem-norwid-baczynski-rozewicz/
Obraz: plakat za: Miejska Biblioteka w Słupsku - http://biblioteka.slupsk.pl/2015-12-07-07-33-53/1568-patroni-roku-2021.html)
LITERACKA NAGRODA NOBLA
Alfred Nobel to szwedzki chemik, przemysłowiec, wynalazca.
W testamencie spisanym w Paryżu 27 listopada 1895 r. ofiarował swój majątek (ponad 30 mln koron szwedzkich) na stworzenie funduszu nagród w 5 dziedzinach: fizyce, chemii, medycynie, literaturze i dla osób i instytucji krzewiących idee pokojowe.
Ceremonia wręczenia Nagrody Nobla odbywa się tradycyjnie 10 grudnia (w rocznicę śmierci Nobla) w budynku Filharmonii Sztokholmskiej. Literacka Nagroda Nobla jest przyznawana od 1901 roku. Zgodnie z testamentem Alfreda Nobla otrzymuje ją autor, którego twórczość przynosi korzyści ludzkości. Laureat otrzymuje 9 milionów koron szwedzkich (3, 6 mln złotych), medal oraz dyplom.
W roku 2019 otrzymał tę zaszczytną nagrodę Peter Handke, doceniony za: „wpływową pracę, która z lingwistyczną pomysłowością bada obrzeża i specyfikę ludzkich doświadczeń.” Jego twórczość inspirowana jest kinem i malarstwem.
Literacka Nagroda Nobla 2020
Nagrodę Nobla 2020 w dziedzinie literatury otrzymała amerykańska poetka Louise Glück. Autorka ze Stanów Zjednoczonych wygrała dzięki swojemu niepowtarzalnemu poetyckiemu głosowi, który poprzez swoje surowe piękno czyni indywidualną egzystencję uniwersalną. Glück jest 16-tą kobietą, którą w tej kategorii wyróżniła Akademia Szwedzka.
Uzasadniając swoją decyzję Anders Olsson, przewodniczący Komitetu Noblowskiego, wskazywał, że głos Louise Glück jest szczery, bezkompromisowy i sygnalizuje, że ta poetka chce zostać zrozumiana. Ma poczucie humoru i cięty dowcip.
Choć tło autobiograficzne odgrywa dużą rolę w jej twórczości, nie należy jej uważać za poetkę wyznaniową. Poszukuje uniwersalności… Jej prace łączą trzy cechy charakterystyczne: temat życia rodzinnego, surowa, ale i zabawna inteligencja oraz wyrafinowane poczucie kompozycji – wskazywał Olsson. Nie zapomnijcie zapoznać się z twórczością naszej wspaniałej laureatki – dodał.
Ze względu na pandemię koronawirusa Louise Glück nie odbierze literackiej Nagrody Nobla osobiście w Sztokholmie. Akademia Szwedzka ma nadzieję zaprosić laureatkę na uroczystość w przyszłym roku.
Kim jest Louise Glück, laureatka literackiej Nagrody Nobla 2020?
Louise Glück urodziła się w 1943 roku w Nowym Jorku i wychowała na Long Island. Uczyła się w Sarah Lawrence College oraz na Columbia University, ale nie uzyskała dyplomu. Oprócz kariery pisarskiej ma za sobą karierę naukową, jako nauczycielka poezji w kilku instytucjach.
Poetka wydała 12 tomików poezji i zbiór esejów (o poezji), zatytułowany Proofs and Theories (z ang. Dowody i teorie). Jej prace znane są z emocjonalnej intensywności i częstego odwoływania się do mitów, historii lub natury w celu snucia rozważań na temat osobistych doświadczeń i współczesnego życia.
W swoich wierszach Louise Glück powraca między innymi do czasów młodości, gdy jako nastolatka zachorowała na anoreksję. Porusza także temat śmierci swojej starszej siostry. W swoich pracach poetka skupia się na wyjaśnianiu aspektów traumy, pożądania i natury. Jej poezja znana jest ze szczerych wyrażeń smutku i izolacji. Wielu badaczy uważa ją (jak wskazał Anders Olsson – niesłusznie) za poetkę autobiograficzną.
Przed literacką nagrodą Nobla 2020 Louise Glück zdobyła wiele najważniejszych wyróżnień literackich w Stanach Zjednoczonych, w tym między innymi National Humanities Medal, Nagrodę Pulitzera, National Book Award, National Book Critics Circle Award i Bollingen Prize.
Obecnie Glück jest adiunktem na Uniwersytecie Yale. Mieszka w Cambridge, Massachusetts.
Szesnasta kobieta z literacką Nagrodą Nobla
Komitet Noblowski po raz szesnasty przyznał literacką Nagrodą Nobla kobiecie. Jako pierwsza wyróżnienie to otrzymała w 1909 roku Selma Lagerlof, pisarka szwedzka. Wśród laureatek znalazły się także m.in. Doris Lessing, Alice Munro, Swietłana Aleksijewicz oraz dwie Polki: Wisława Szymborska (1996) oraz Olga Tokarczuk (2018).
(źródła: https://tvn24.pl/kultura-i-styl/literacka-nagroda-nobla-2019-dla-petera-handke-ra976200-2308482 https://www.gandalf.com.pl/blog/literacki-nobel-2020-dla-louise-gluck/)
RADEK RAK LAUREATEM NAGRODY NIKE 2020
Literacka Nagroda Nike trafiła w tym roku do Radka Raka za "Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli". - Ta książka to klechda. Jak każda klechda jest triumfem wyobraźni i dotyka twardej rzeczywistości, prawdziwego świata - mówił przewodniczący jury profesor Paweł Próchniak.
"Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli” nawiązuje do "Słowa o Jakóbie Szeli" Brunona Jasieńskiego. Autor pochodzi z rodziny o chłopskich korzeniach, a postać Jakuba Szeli fascynowała go od dawna. Doszedł do wniosku, że opowieść o rabacji galicyjskiej jest zdominowana przez głosy jej ofiar - galicyjskich ziemian. Rak przedstawia tę historię z punktu widzenia tych, którzy w 1848 roku ruszyli z siekierami na dwory - galicyjskich chłopów, wprowadzając czytelnika w świat wyobraźni ludowej pełen wiedźm gadających zwierząt, duchów zmarłych, którzy nie chcą odejść. Radek Rak uznał, że narrację rabacji galicyjskiej przejęły jej ofiary, czyli ziemianie, on zaś uznał, że odda głos tym, którzy podnieśli siekiery, jednocześnie prezentując czytelnikowi świat chłopskich wyobrażeń.
Baśń jest próbą stworzenia na nowo mitologii Galicji. Nie jest powieścią historyczną, i choć napisana z dużym szacunkiem dla ówczesnych realiów społecznych, obyczajowych i politycznych, to zawieszona pozostaje między historią a mitem. Wyrasta z legend, w które obrosła postać chłopskiego przywódcy – tych prawdziwych i tych stworzonych przez Radka Raka. Śledzimy losy młodego Kóby Szeli, wzrusza nas miłość, jaką obdarzyła go Żydówka Chana, czujemy razy pańskiego bata, przeżywamy zauroczenie zmysłową Malwą, wędrujemy przez krainę baśni, żeby zamieszkać we dworze i poczuć zapach krwi rabacji 1846 roku. Radek Rak napisał powieść o dobru i złu, które czają się w każdym z nas, o nierównych szansach, o Galicji i o Polsce. Powieść pełną rozbuchanego erotyzmu, ironii i humoru, nakarmioną mrokiem ludzkich serc.
Radek Rak (urodzony w 1987 roku) za "Puste niebo" nagrodzony został w 2017 roku Złotym Wyróżnieniem w Nagrodzie Literackiej im. Jerzego Żuławskiego i był nominowany do Nagrody im. Janusza A. Zajdla. "Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli" była też nominowana m.in. do Nagrody Literackiej "Gdynia", znalazła się także na liście 10 najlepszych książek roku dwumiesięcznika "Książki".
- „Jestem zaskoczony, nie przygotowałem sobie niczego mądrego, co mógłbym powiedzieć. Obawiam się, że musiałbym się nie zgodzić ze świętej pamięci panem Jerzym Pilchem, bo trochę lepiej piszę, niż mówię, gdy przychodzi mi coś powiedzieć w takiej sytuacji. Jestem zaszczycony i cieszę się bardzo” - mówił Radek Rak. Podziękował również ludziom, którzy pokierowali go "w tej dziwnej krainie pióra".
- „Ta książka to klechda. Jak każda klechda jest triumfem wyobraźni i dotyka twardej rzeczywistości, prawdziwego świata. Snuje historie nie z tej ziemi i jednocześnie opowiada coś, co drzemie w historii. W naszej wspólnej podświadomości, w podglebiu języka, którym mówimy - mówił przewodniczący jury profesor Paweł Próchniak. Jak wskazał w laudacji, "w tym paśmie realności, z którym mierzy się 'Baśń o wężowym sercu' jest coś poruszającego i okrutnego zarazem. Coś, co powinno zostać opowiedziane i być może nie ma na to innego języka niż dziwna, niedzisiejsza dykcja poetyckiej klechdy” - tłumaczył. – „Nie historia z jej dramatyzmem i okrucieństwem gra w tej klechdzie pierwsze skrzypce. Siłą książki Radka Raka jest sam akt snucia opowieści. Snucia i tkania. Tkania z rozbieganych ech i pogłosów. Z lotnych pasm uwolnionej wyobraźni. Z refleksów światła odbitego od gór, bukowych liści, łusek węża” - dodał.
Z zawodu Radek Rak jest lekarzem weterynarii – ukończył medycynę weterynaryjną na Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie, a w Krakowie prowadzi przychodnię dla zwierząt.
(źródła:https://tvn24.pl/kultura-i-styl/nagroda-nike-2020-radek-rak-laureatem-nagrody-471091
https://niestatystyczny.pl/2020/10/04/radek-rak-laureatem-literackiej-nagrody-nike-2020/
https://ksiazki.wp.pl/nike-2020-radek-rak-laureatem-nagrody-literackiej-6561113345186656a)
NIE ŻYJE JERZY PILCH
(oprac. Grzegorz Kłos)
W wieku 67 lat odszedł Jerzy Pilch. Wybitny publicysta, dramaturg, prozaik, autor scenariuszy filmowych. Od kilku lat zmagał się z chorobą Parkinsona i poruszał się na wózku.
Jerzy Pilch urodził się 10 sierpnia 1952 r. w Wiśle, która wielokrotnie pojawiała się na kartach jego książek i felietonów. Przez krytykę i czytelników był uznawany za jednego z najważniejszych, ale i najwybitniejszych, współczesnych twórców literatury. Znany z niezwykłej otwartości w mówieniu o najbardziej intymnych sprawach ze swojego życia.
Do nagrody Literackiej Nike był nominowany w sumie siedem razy.
Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1989 r. otrzymał Nagrodę Fundacji im. Kościelskich za tom "Wyznania twórcy pokątnej literatury erotycznej".
Do najbardziej znanych książek Jerzego Pilcha należą m.in. "Tezy o głupocie, piciu i umieraniu" (1997), "Bezpowrotnie utracona leworęczność" (Paszport "Polityki", 1998 r.),
"Pod Mocnym Aniołem" (2001), "Miasto utrapienia" (2005), "Wiele demonów" (2013) czy "Widok z mojego boksu" (2019).
W 2014 r. Wojciech Smarzowski przeniósł na ekran "Pod Mocnym Aniołem". Ale nie była to pierwsza ekranizacja jego prozy. W 1994 r. jego powieść "Spis cudzołożnic. Proza podróżna" trafiła na ekran za sprawą Jerzego Stuhra, który napisał scenariusz do filmu "Spis cudzołożnic", wyreżyserował go i wcielił się w główną rolę. Pilch był współtwórcą dialogów do adaptacji, pojawił się też w epizodycznej roli.
Pilch był wieloletnim członkiem zespołu redakcyjnego "Tygodnika Powszechnego", następnie publikował na łamach "Hustlera", "Polityki", "Dziennika" i "Przekroju".
W 2012 r. ujawnił, że cierpi na chorobę Parkinsona, którą opisał m.in. w "Drugim dzienniku".
W ostatnich latach życia poruszał się na wózku inwalidzkim. W grudniu 2019 r. na łamach "Polityki" ukazał się jego gorzki apel "Uwolnijmy niepełnosprawnych!”, w którym opisywał swoją codzienność jako osoby niepełnosprawnej.
"Niepełnosprawność nie jest prosta; nawet w centrum Warszawy niepełnosprawny musi dopasować się do miasta. Miasto do niego? Miasto nic nie musi. A on musi. On jest jak kot w wojsku – kot nie ma żadnych praw" – pisał Pilch.
Również w grudniu 2019 r. przeprowadził się wraz z żoną do Kielc. Tam zmarł w piątek 29 maja.
- Do ostatnich chwil życia był świadomy. Był ciepłym, czułym człowiekiem. Kochał życie, nie był samotnikiem, jak próbowano go przedstawiać. Tak bardzo lubił rozmawiać z ludźmi, tak bardzo wciąż był ciekawy świata - mówiła na łamach "Gazety Wyborczej" żona pisarza.
(fragmenty artykułu)
Twórczość Jerzego Pilcha
Książki:
"Wyznania twórcy pokątnej literatury erotycznej", Puls, Londyn 1988,
"Spis cudzołożnic. Proza podróżna", Puls, Londyn 1993,
"Rozpacz z powodu utraty furmanki", Znak, Kraków 1994,
"Inne rozkosze", a5, Poznań 1995,
"Monolog z lisiej jamy", Universitas, Kraków 1996,
"Tezy o głupocie, piciu i umieraniu", Puls, Londyn 1997,
"Tysiąc spokojnych miast", Puls, Londyn 1997,
"Bezpowrotnie utracona leworęczność", Wydawnictwo Literackie, Kraków 1998,
"Pod Mocnym Aniołem", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000,
"Opowieści wigilijne", (razem z Olgą Tokarczuk i Andrzejem Stasiukiem), Czarna Ruta, 2000,
"Upadek człowieka pod Dworcem Centralnym", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002,
"Miasto utrapienia", Świat Książki, Warszawa 2004,
"Narty Ojca Świętego", Świat Książki, Warszawa 2004,
"Moje pierwsze samobójstwo", Świat Książki, Warszawa 2006,
"Pociąg do życia wiecznego", Świat Książki, Warszawa 2007,
"Marsz Polonia", Świat Książki, Warszawa 2008,
"Sobowtór zięcia Tołstoja", Świat Książki, Warszawa 2010,
"Dziennik", Wielka Litera, Warszawa 2012,
"Wiele demonów", Wielka Litera, Warszawa 2013,
"Drugi dziennik. 21 czerwca 2012-20 czerwca 2013", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2013,
"Zuza albo czas oddalenia", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015,
"Zawsze nie ma nigdy. Jerzy Pilch w rozmowach z Eweliną Pietrowiak", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2016,
"Portret młodej wenecjanki", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2017,
"Inne ochoty. Jerzy Pilch w rozmowach z Eweliną Pietrowiak. Część 2", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2017,
"Żywego ducha", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2018,
"Trzeci dziennik", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2019,
"Żółte światło", Wielka Litera, Warszawa 2019,
"Widok z mojego boksu", Znak, Kraków 2019.
"60 felietonów najjadowitszych", Wielka Litera, Warszawa 2020.
Tłumaczenia (wybór):
angielski: "His current Woman" (z tomu "Inne rozkosze"), Hydra Books, 2002,
niemiecki: "Andere Lüste" ("Inne rozkosze"), Volk und Welt Verlag, Berlin 1998, "Zum starken Engel" ("Pod Mocnym Aniołem"), Luchterhand Literaturverlag, München 2002,
serbski: "Kod Moćnog anđela" ("Pod Mocnym Aniołem"), Narodna knjiga – Alfa, Beograd 2003,
oraz w innych językach: bułgarski, estoński, francuski, hiszpański, holenderski, litewski, rosyjski, słowacki.
Filmografia:
1994 – "Spis cudzołożnic", film fabularny telewizyjny, autor, dialogi, obsada aktorska (mężczyzna w barze "Vis-à-Vis"),
1996 – "Bar »Atlantic«", serial fabularny, scenariusz (odcinek 2),
1998 – "Inne rozkosze", widowisko telewizyjne, adaptacja,
1998 – "Monolog z lisiej jamy", widowisko telewizyjne, autor,
1999 – "Jerzy Pilch. Wyznania człowieka piszącego po polsku", film dokumentalny, bohater,
2000 – "Żółty szalik", w cyklu: "Święta polskie", film fabularny telewizyjny, scenariusz,
2001 – "Wtorek", film fabularny, obsada aktorska (Jerzy, właściciel fabryki krasnali ogrodowych),
2006 – "Miłość w przejściu podziemnym", w cyklu: "Święta polskie", film fabularny telewizyjny, scenariusz,
2006 – "Narty Ojca Świętego", widowisko telewizyjne, autor,
2013 – "Pod Mocnym Aniołem", film fabularny, autor.
Prapremiery sceniczne:
1998.01.10 – "Monolog z lisiej jamy", Tarnowski Teatr im. Ludwika Solskiego w Tarnowie,
2000.12.16 – "Inne rozkosze", Teatr Powszechny im. Zygmunta Hübnera w Warszawie,
2003.01.31 – "Pod Mocnym Aniołem", Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie,
2004.11.04 – "Narty Ojca Świętego", Teatr Narodowy w Warszawie,
2007.04.21 – "Zabijanie Gomułki" (na podstawie powieści "Tysiąc spokojnych miast"), Lubuski Teatr im. Leona Kruczkowskiego w Zielonej Górze,
2008.05.23 – "Miasto utrapienia", Teatr Miejski im. Witolda Gombrowicza w Gdyni,
2011.10.26 – "Patryk K." (na podstawie "Miasto utrapienia", "Moje pierwsze samobójstwo" i "Marsz Polonia"), przedstawienie impresaryjne, premiera na scenie Teatru im. Aleksandra Sewruka w Elblągu,
2012.01.21 – "Marsz Polonia", Teatr Powszechny w Łodzi.
Nagrody:
1989 – Nagroda Fundacji im. Kościelskich za "Wyznania twórcy pokątnej literatury erotycznej",
1994 – Gdynia, Festiwal Polskich Filmów Fabularnych, nagroda za dialogi w filmie "Spis cudzołożnic",
1998 – Paszport "Polityki", za książkę "Bezpowrotnie utracona leworęczność",
1998 – wyróżnienie Krakowska Książka Miesiąca za "Tysiąc spokojnych miast",
2001 – Nagroda Literacka Nike za powieść "Pod Mocnym Aniołem".
2013 – Nagroda miesięcznika "Odra"
(fragmenty artykułu Janusza R. Kowalczyka)
https://culture.pl/pl/tworca/jerzy-pilch)
LITERACKA NAGRODA NOBLA
OLGA TOKARCZUK LAUREATKĄ NAGRODY NOBLA!
Olga Tokarczuk z literackim Noblem za 2018 rok została doceniona przez Akademię Szwedzką. Na tę chwilę przyszło nam czekać dwa lata. Wybór został nagrodzony głośnymi brawami publiczności zgromadzonej w sali Domu Giełdy w Sztokholmie.
W swoim uzasadnieniu Akademia Szwedzka napisała, że Olga Tokarczuk otrzymała Nobla za "narracyjną wyobraźnię, która wraz z encyklopedyczną pasją reprezentuje przekraczanie granic, jako formę życia".
Olga Tokarczuk urodziła się w 1962 roku w Sulechowie. Z wykształcenia jest psychologiem, po studiach pracowała jako psychoterapeutka w poradni zdrowia psychicznego w Wałbrzychu. Literacko debiutowała w 1979 roku w piśmie "Na przełaj", w którym pod pseudonimem Natasza Borodin ukazały się jej pierwsze opowiadania. Jej debiut powieściowy to z kolei wydana w 1993 roku "Podróż ludzi Księgi", dwa lata później ukazała się jej kolejna książka - "E.E.". Ogromny sukces przyniosła trzecia powieść Tokarczuk pt. "Prawiek i inne czasy" (1996), za którą pisarka w 1997 roku otrzymała Paszport "Polityki". W tym samym, 1997 roku otrzymała nagrodę Fundacji im. Kościelskich. Rok później w księgarniach pojawił się "Dom dzienny, dom nocny" - książka zainspirowana historią okolicy, gdzie pisarka mieszkała - Sudetami i wsią Nowa Ruda.
Inne książki Tokarczuk to m.in. "Gra na wielu bębenkach" (2001), esej "Lalka i perła" (2000), "Ostatnie historie" (2003), "Prowadź swój pług przez kości umarłych" (2009) - nominowana do nagrody Bookera 2019 - czy "Księgi Jakubowe" (2014), wyróżnione Nagrodą Literacką Nike. Za powieść "Bieguni" (2008) także otrzymała Nagrodę Nike, a także Międzynarodową Nagrodą Bookera (najważniejszą brytyjską nagrodę literacką), była też nominowana do amerykańskiej National Book Award. Tokarczuk jest jedną z najbardziej cenionych na świecie i najczęściej nagradzanych polskich pisarek. Jej książki zostały przetłumaczone na ponad dwadzieścia języków.
Ostatnia książka Tokarczuk to zbiór "Opowiadania bizarne" z 2018 roku. Kolejną ma być saga rozgrywająca się na Dolnym Śląsku, panorama historyczna na miarę wcześniejszych "Ksiąg Jakubowych".
Olga Tokarczuk była wymieniana wśród kandydatów do Nobla od miesięcy. "Pisarka transgranicza i ważny demokratyczny głos we współczesnej Polsce" - określiła Tokarczuk gazeta "Sydsvenskan", podkreślając, że Polka zasługuje na nagrodę. Podobnie największy szwedzkojęzyczny dziennik w Finlandii "Hufvudstadsbladet", który napisał, że "przede wszystkim Polka Olga Tokarczuk powinna otrzymać Nobla".
Z kolei szwedzki największy dziennik "Dagens Nyheter" w weekend poprzedzający ogłoszenie nagród Nobla opublikował obszerny wywiad z Tokarczuk, w którym pisarka opowiada o sytuacji politycznej w Polsce oraz wielokulturowej historii kraju.
(źródło:https://kultura.onet.pl/ksiazki/olga-tokarczuk-z-literacka-nagroda-nobla-nobel-dla-polki)
Literacka Nagroda Nobla
Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury – osoby wyróżnione przez Akademię Szwedzką Literacką Nagrodą Nobla. Ustanowiona testamentem Alfreda Nobla z 1895 roku jest przyznawana od 1901 w dniu 10 grudnia. W latach 1901–2017 wyróżnionych zostało 114 osób.
Wolą Alfreda Nobla było, aby nagroda trafiła w ręce osoby, która stworzy najbardziej wyróżniające się dzieło w kierunku idealistycznym.
Jako organ przyznający nagrodę Nobel wskazał Akademię Szwedzką. Została ona założona na wzór Akademii Francuskiej przez króla Gustawa III w 1786. Akademia składa się z 18 członków, znanych jako De Aderton („Osiemnastu”). W jej skład wchodzą szwedzcy pisarze, poeci, filolodzy i historycy. Członkowie Akademii wybierani są dożywotnio. Nad wyborem laureata pracuje Komitet Noblowski, składający się z czterech lub pięciu osób, wybrany spośród członków Akademii na okres trzech lat.
Nazwiska kandydatów do wyróżnienia mogą być zgłaszane przez członków Akademii Szwedzkiej oraz innych akademii i instytucji o podobnym charakterze. Prawo to otrzymali także uniwersyteccy profesorowie literatury i filologii, laureaci Literackiej Nagrody Nobla oraz przewodniczący stowarzyszeń odpowiedzialnych za twórczość literacką w poszczególnych krajach. Nominacje pozostają niejawne przez 50 lat.
Ciekawostki:
W latach 1901–2017 Literacka Nagroda Nobla została przyznana 110 razy (siedmiokrotnie Nagrody nie przyznano), przy czym wyróżnionych zostało 114 osób. W latach 1904, 1917, 1966, 1974 Akademia Szwedzka nagrodziła po dwie osoby. Do roku 2017 wśród laureatów znalazło się 14 kobiet. Najmłodszym laureatem był nagrodzony w 1907 Rudyard Kipling (miał wówczas 42 lata), najstarszą wyróżnioną osobą była nagrodzona w 2007, Doris Lessing; w chwili ogłoszenia nominacji miała 88 lat.
Pierwszym laureatem Literackiej Nagrody Nobla został Sully Prudhomme. Otrzymał on wówczas 150 782 koron szwedzkich, w roku 2014 wartość pełnej nagrody to 8 milionów koron.
Do 2017 roku dwie osoby odmówiły przyjęcia nagrody. W 1958 Akademia nominowała Borisa Pasternaka, który początkowo zaakceptował wyróżnienie, później jednak odmówił ze względu na naciski władz ZSRR. Jean-Paul Sartre nie przyjmował żadnych nagród za swoją działalność literacką, czym motywował odmowę przyjęcia nagrody w 1964 roku.
Jedyny raz nagrodę przyznano pośmiertnie – w 1931 otrzymał ją Erik Axel Karlfeldt, od 1974 roku Statut Fundacji Nobla zabrania pośmiertnych wyróżnień, o ile śmierć nie nastąpiła po ogłoszeniu nominacji.
Zgodnie z wolą fundatora, laureaci mają być wybierani bez względu na ich narodowość; sama nagroda zaś ma charakter międzynarodowy. W latach 1901–2014 najczęściej nagradzani byli pisarze tworzący w języku angielskim (27 wyróżnień), drugim najpopularniejszym językiem był francuski – 14 nagrodzonych; trzecim niemiecki (13 laureatów). Ponadto najczęściej nagradzani byli prozaicy – 76 osób.
Nagroda
Uroczyste wręczenie wyróżnień ma miejsce w budynku filharmonii w Sztokholmie każdego 10 grudnia – w dniu rocznicy śmierci fundatora. Stockholms Konserthus jest gospodarzem uroczystości od 1926 roku. Każdy laureat w czasie uroczystości wręczenia wyróżnień otrzymuje oprócz nagrody pieniężnej także medal oraz dyplom. Medal, zaprojektowany przez Erika Lindberga, przedstawia młodego mężczyznę siedzącego pod wawrzynem, słuchającego i spisującego pieśń Muzy. Nad tym obrazem umieszczona jest łacińska inskrypcja pochodząca z „Eneidy”: „Inventas vitam iuvat excoluisse per artes” („Uczyńmy życie lepszym przez naukę i sztukę”).
Na dole medalu wygrawerowane jest imię i nazwisko nagrodzonego oraz napis ACAD. SUEC. oznaczający Akademię Szwedzką. Na odwrocie medalu umieszczona została podobizna fundatora. Dyplom Literackiej Nagrody Nobla nie ma stałego wyglądu. Rokrocznie, po ogłoszeniu nazwiska laureata, dyplom projektowany jest z odniesieniem do jego twórczości. Treść dyplomu jest niezmienna i jest ona kaligrafowana po szwedzku.
W literaturze polskiej Literacką Nagrodę Nobla otrzymało dotychczas czterech wielkich twórców:
• W 1905 r. Henryk Sienkiewicz za powieść „Quo vadis”;
• W 1924 r. Władysław Stanisław Reymont za „Chłopów”;
• W 1980 r. Czesław Miłosz za całokształt twórczości;
• W 1996 r. Wisława Szymborska również za całokształt twórczości.
Laureaci Literackiej Nagrody Nobla z ostatnich dwudziestu lat:
- 1998 - Jose Saramago z Portugalii: za dzieło, które „przypowieściami, podtrzymywanymi przez wyobraźnię, współczucie i ironię, stale umożliwia nam pojmowanie iluzorycznej rzeczywistości”;
- 1999 – Günter Grass z Niemiec: otrzymał ją jako ten, którego „swawolne czarne bajeczki portretują zapomnianą twarz historii”;
- 2000 - Gao Xingjian z Francji, tworzy w języku chińskim: „za dzieło o uniwersalnej istotności, gorzkim wglądzie oraz językowy geniusz, które otworzyły nowe ścieżki przed chińskim powieściopisarstwem i dramatem”;
- 2001 - V.S. Naipaul z Wielkiej Brytanii: „jest uważany za „spadkobiercę Conrada, który maluje zmierzch imperiów z perspektywy moralisty”;
- 2002 - Imre Kertész z Węgier: za „powieści, które przeciwstawiają osobiste doświadczenie jednostki wobec brutalnej bezstronności historii”;
- 2003 - John Maxwell Coetzee z RPA: „książki laureata odznaczają się „analityczną błyskotliwością i wymownymi dialogami”;
- 2004 - Elfriede Jelinek z Austrii: za „demaskowanie absurdalności stereotypów społecznych w powieściach i dramatach”;
- 2005 - Harold Pinter z Wielkiej Brytanii: za „odkrywanie przepaści pod codzienną gadaniną i wymuszanie wejścia do zamkniętych przestrzeni ucisku”;
- 2006 - Orhan Pamuk z Turcji: nagrodzono pisarza, który „w poszukiwaniu melancholijnej duszy swojego rodzinnego miasta odkrył nowe symbole zderzenia i przenikania się kultur”;
- 2007 - Doris Lessing z Wielkiej Brytanii: „jej epicka proza jest wyrazem kobiecych doświadczeń. Przedstawia je z pewnym dystansem, sceptycyzmem, ale też z ogniem i wizjonerską siłą”;
- 2008 - Jean-Marie Gustave Le Clézio z Francji: za „nowe odkrycia, poetycką przygodę i sensualną ekstazę, badanie człowieczeństwa ponad i poza granicami cywilizacji”;
- 2009 - Herta Müller z Niemiec: jako ta, „która łącząc intensywność poezji i szczerość prozy przedstawia świat wykorzenionych”;
- 2010 - Mario Vargas Llosa z Peru: za „odwzorowanie struktur władzy i stanowcze obrazy indywidualnego oporu, buntu i porażki”;
- 2011 - Tomas Tranströmer ze Szwecji: za „zwięzłe, przejrzyste obrazy, które dają nam świeży dostęp do rzeczywistości”;
- 2012 - Mo Yan z Chin: jako ten, „który z halucynacyjnym realizmem łączy opowieści ludowe, historię i współczesność”;
- 2013 - Alice Munro z Kanady: jako „mistrzyni współczesnego opowiadania”;
- 2014 - Patrick Modiano z Francji: za „sztukę pamięci i dzieła, w których uchwycił najbardziej niepojęte ludzkie losy i odkrywał świat czasu okupacji”;
- 2015 - Swiatłana Aleksijewicz z Białorusi: za „polifoniczny pomnik dla cierpienia i odwagi w naszych czasach”;
- 2016 - Bob Dylan z USA: za „stworzenie nowych form poetyckiej ekspresji w ramach wielkiej tradycji amerykańskiej pieśni”;
- 2017 - Kazuo Ishiguro z Wielkiej Brytanii: jako ten, „który w powieściach o potężnej sile emocjonalnej odsłonił otchłań pod naszym iluzorycznym poczuciem łączności ze światem”.
NAGRODA NIKE
Nagroda Literacka „Nike” – polska nagroda literacka za książkę roku przyznawana od 1997 roku. Jej celem jest promocja polskiej literatury współczesnej, ze szczególnym uwzględnieniem powieści. Fundatorami nagrody są: „Gazeta Wyborcza” i Fundacja Agory.
Konkurs obejmuje tylko autorów żyjących. Nagrody nie można podzielić lub nie przyznać; w konkursie nie mogą brać udziału opracowania lub prace zbiorowe. Laureat nagrody wyłaniany jest w trójetapowym konkursie, który trwa od maja do października. Pierwszy etap to przyznanie przez jury 20 nominacji, następnie wybór siedmiu finalistów i z tej grupy wyłaniany jest zwycięzca. Wyboru laureata NIKE dokonuje jury na posiedzeniu w dniu wręczenia nagrody, w pierwszą niedzielę października.
Autor nagrodzonej książki otrzymuje statuetkę Nike zaprojektowaną przez Gustawa Zemłę oraz nagrodę pieniężną w wysokości 100 000 złotych.
Zdobywcy nagrody:
- 1997 – Wiesław Myśliwski za powieść Widnokrąg.
- 1998 – Czesław Miłosz za zbiór Piesek przydrożny.
- 1999 – Stanisław Barańczak za tom poetycki Chirurgiczna precyzja
- 2000 – Tadeusz Różewicz za tom poetycki Matka odchodzi.
- 2001 – Jerzy Pilch za powieść Pod Mocnym Aniołem.
- 2002 – Joanna Olczak-Ronikier za powieść W ogrodzie pamięci.
- 2003 – Jarosław Marek Rymkiewicz za tom poetycki Zachód słońca w Milanówku.
- 2004 – Wojciech Kuczok za powieść Gnój.
- 2005 – Andrzej Stasiuk za powieść Jadąc do Babadag.
- 2006 – Dorota Masłowska za powieść Paw królowej.
- 2007 – Wiesław Myśliwski za powieść Traktat o łuskaniu fasoli.
- 2008 – Olga Tokarczuk za powieść Bieguni.
- 2009 – Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki za tom poetycki Piosenka o zależnościach i uzależnieniach.
- 2010 – Tadeusz Słobodzianek za dramat Nasza klasa.
- 2011 – Marian Pilot za powieść Pióropusz.
- 2012 – Marek Bieńczyk za zbiór esejów Książka twarzy.
- 2013 – Joanna Bator za powieść Ciemno, prawie noc.
- 2014 – Karol Modzelewski za autobiografię Zajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego jeźdźca.
- 2015 – Olga Tokarczuk za powieść Księgi Jakubowe.
- 2016 – Bronka Nowicka za tom Nakarmić kamień.
- 2017 – Cezary Łazarewicz za reportaż historyczny Żeby nie było śladów.
- 2018 – Marcin Wicha za zbiór esejów Rzeczy, których nie wyrzuciłem.
- 2019 - Mariusz Szczygieł za zbiór reportaży Nie ma
- 2020 - Radek Rak za powieść Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowe o Jakóbie Szeli
